Κολοκοτρώνης, Θεόδωρος

(Ραμαβούνι Μεσσηνίας 1770 – Αθήνα 1843). Αγωνιστής του 1821. Σε ηλικία δεκαπέντε ετών εγκατέλειψε την Αλωνίσταινα, όπου έμενε τότε, προσχωρώντας στην ομοσπονδία που είχε ιδρύσει ο Ζαχαριάς. Οι πρώτες σημαντικές μάχες του με τους Τούρκους σημειώθηκαν όταν βοήθησε τον Ανδρούτσο (πατέρα του Οδυσσέα) να περάσει στη Στερεά μαζί με τους 400 άνδρες του το 1792, καθώς ο τελευταίος είχε εγκαταλειφθεί από τη Μεγάλη Αικατερίνη της Ρωσίας. Η σαρανταήμερη αυτή μάχη ανέδειξε την ηγετική μορφή του Κ. Μετά την κατάληψη των Επτανήσων από τον Ναπολέοντα (1797) η εθνικοαπελευθερωτική κίνηση εντάθηκε και έφερε τον Κ. πάλι στο μέτωπο της μάχης. Έπειτα από προδοσία ντόπιων προεστών (7 Μαρτίου 1805) ο Κ. πολιορκήθηκε στην Ξεροκερπινή από τους Τούρκους, αλλά τελικά ξέφυγε από τον κλοιό τους και κατέφυγε στη Ζάκυνθο, που τότε υπαγόταν στην Ιόνιο Πολιτεία. Απέρριψε την πρόταση του Ρώσου αξιωματικού Αντρέπ για βοήθεια, επειδή δεν δέχθηκε τον όρο που του έθεσε (να συμμετάσχει στον αγώνα των Άγγλων, των Ρώσων και των Τούρκων κατά της επαναστατικής Γαλλίας), γιατί τον θεωρούσε άσχετο προς τον ελληνικό απελευθερωτικό αγώνα. Επέστρεψε άπρακτος στη Μάνη, όπου συνάντησε το μίσος και την έχθρα τόσο των Τούρκων όσο και των ντόπιων προεστών. Η οικογένειά του αφορίστηκε από τον οικουμενικό πατριάρχη, ενώ ο Ζαχαριάς είχε δολοφονηθεί. Το 1806 σχεδόν ολόκληρη η οικογένειά του εξοντώθηκε (σκοτώθηκαν 28 πρώτα ξαδέρφια του και ο αδελφός του, Γιάννης Ζορμπάς) ύστερα από προδοσία των καλόγερων της μονής Αιμυαλών· ο ίδιος σώθηκε, επειδή δεν βρισκόταν στο μοναστήρι. Επέστρεψε στη Ζάκυνθο, όπου γνωρίστηκε με τον Καποδίστρια και τους αρματολούς Μπότσαρη, Τζαβέλλα κ.ά., που είχαν καταφύγει στα Επτάνησα για να ξεφύγουν από τους διωγμούς του Αλή πασά. Συνεργάστηκε με τους αρματολούς Γιάννη Σταθά, Νίκο Τσάρα, Βλαχάβα, Τραχίλα κ.ά. στη συγκρότηση του πρώτου πολεμικού στόλου των Ελλήνων από 70 πλοία, που επέδειξε σημαντική δράση κατά τα έτη 1806-8, η οποία ανακόπηκε ύστερα από επέμβαση του πατριαρχείου. Στη συνέχεια, ο Κ. είχε στενή επαφή με τον Αλβανό φίλο του, Αλή Φαρμάκη, με τον οποίο κατέστρωσαν σχέδια για την απελευθέρωση της Πελοποννήσου. Η προσπάθεια όμως ματαιώθηκε όταν τα Επτάνησα βρέθηκαν υπό αγγλική κυριαρχία (1809). Μεταξύ 1810 και 1816, ο Κ. υπηρέτησε στον αγγλικό στρατό, μορφώθηκε και μελέτησε την ελληνική ιστορία. Το 1816 αποστρατεύθηκε και ασχολήθηκε προσωρινά με το επάγγελμα του ζωεμπόρου, αλλά το 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία στη Ζάκυνθο· ύστερα από τριάντα χρόνια κλέφτικης ζωής, ο Κ. συνδέθηκε για πρώτη φορά με την πανελλήνια οργάνωση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Τρία χρόνια αργότερα έφυγε από τη Ζάκυνθο μεταμφιεσμένος σε καλόγερο και επέστρεψε στην Πελοπόννησο για να αναλάβει τον ξεσηκωμό της περιοχής. Σύντομα ο Κ. διακρίθηκε τόσο για τη γενναιότητά του όσο και για τις μεγάλες στρατιωτικές του ικανότητες. Πρώτη μεγάλη επιτυχία του υπήρξε η κατάληψη της Καλαμάτας (Μάρτιος 1821) και ακολούθησαν η κατάληψη του Βαλτετσίου (12-13 Μαρτίου 1821) και η άλωση της Τρίπολης (26 Σεπτεμβρίου 1821). Με τον βαθμό του στρατηγού έσωσε την Επανάσταση έναν χρόνο αργότερα, συντρίβοντας τη μεγάλη στρατιά του Δράμαλη στα Δερβενάκια (25-27 Ιουλίου 1822). Τότε ορίστηκε αρχιστράτηγος όλων των ενόπλων δυνάμεων της Πελοποννήσου και κατέλαβε το Ναύπλιο (30 Νοεμβρίου 1822). Πολύ σύντομα, όμως, τις τιμητικές διακρίσεις και τη δόξα ακολούθησαν οι ταπεινώσεις και οι εξευτελισμοί, καθώς την περίοδο 1823-25 ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος στις γραμμές της Επανάστασης. Η μία παράταξη απαρτιζόταν από προεστούς και πολιτικούς και η άλλη από οπλαρχηγούς· και οι δύο διεκδικούσαν την εξουσία στις απελευθερωμένες περιοχές. Στον εμφύλιο αυτό σπαραγμό, στον οποίο δεν ήταν αμέτοχες και οι ξένες δυνάμεις, σκοτώθηκε ο γιος του Κ., Πάνος, ενώ ο ίδιος συνελήφθη και φυλακίστηκε στο μοναστήρι της Ύδρας. Τότε προτάθηκε για πρώτη φορά η καταδίκη του σε θάνατο. Το παλιό μίσος για τους Κολοκοτρωναίους δεν είχε σβήσει. Ο Κ. αποφυλακίστηκε το 1825, όταν του ανατέθηκε η αποστολή να ανακόψει την προέλαση του Ιμπραήμ πασά. Βασική ανησυχία του ήταν το πεσμένο ηθικό του λαού και κύριο μέλημά του να αποτρέψει το «προσκύνημα», ανησυχώντας για τη στάση των προεστών. Όταν ο Ιμπραήμ κάλεσε τους κατοίκους να εγκαταλείψουν τον Αγώνα, ο Κ. κήρυξε γενική επιστράτευση, διαλαλώντας την περίφημη φράση: «Φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους». Βέβαια, δεν κατατρόπωσε τον Ιμπραήμ και δεν ανέκτησε ούτε την Τρίπολη ούτε την Πάτρα, κατόρθωσε όμως να διατηρήσει ζωντανό τον ένοπλο Αγώνα μέχρι την ημέρα που ο σουλτάνος υποχρεώθηκε να αναγνωρίσει την ύπαρξη του πρώτου ανεξάρτητου νεοελληνικού κράτους. Η δράση του Κ. συνέβαλε αποφασιστικά στην πρόκληση της ναυμαχίας του Ναυαρίνου και αργότερα στη δημιουργία του αυτόνομου ελληνικού κράτους. Μετά την απελευθέρωση ο Κ. στάθηκε στο πλευρό του Καποδίστρια και οργίστηκε με τη δολοφονία του καθώς και με τις μηχανορραφίες των προστάτιδων δυνάμεων. Σύντομα όμως επήλθε και η ταπείνωση του αγωνιστή: ένα από τα πρώτα μελήματα της Αντιβασιλείας υπήρξε η διάλυση των ενόπλων δυνάμεων της Επανάστασης, με τη συγκρότηση τακτικού στρατού, στις τάξεις του οποίου δεν συμπεριελήφθη ούτε ο Κ. ούτε η πλειοψηφία των οπλαρχηγών του 1821, καταδικάζοντάς τους στην ανυποληψία. Για να λυγίσει το φρόνημα των κλεφτών, η βαυαρική Αντιβασιλεία αποφάσισε να συλλάβει –με τη σύμφωνη γνώμη των πρεσβευτών των προστάτιδων δυνάμεων, ιδίως της Αγγλίας και της Γαλλίας– όλους τους μεγάλους αρχηγούς της. Πρώτος συνελήφθη (7 Σεπτεμβρίου 1833) ο Κ., ο οποίος κατηγορήθηκε για ανατρεπτική δράση και εσχάτη προδοσία, για να ακολουθήσουν οι Πλαπούτας, Ν. Κριεζώτης, Τσάμης, Μετερλής κ.ά. Ο πρωθυπουργός Σ. Τρικούπης και οι υπουργοί Πραίδης και Ψύλλας παραιτήθηκαν αμέσως σε ένδειξη διαμαρτυρίας, η Αντιβασιλεία όμως συνέχισε απτόητη, διορίζοντας νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Α. Μαυροκορδάτο, υπουργό Εσωτερικών τον Ι. Κωλέττη και υπουργό Δικαιοσύνης τον Κ. Σχινά, εχθρούς των Κολοκοτρωναίων και των οπλαρχηγών γενικά. Σε ηλικία 64 ετών, ταλαιπωρημένος και εξαντλημένος από μια ζωή γεμάτη αγώνες, κακουχίες και στερήσεις, ο Γέρος του Μοριά κλείστηκε στις φυλακές του Ιτς Καλέ (Ακροναυπλία) για πέντε μήνες μέχρι να προετοιμαστεί η δίκη, μαζί με το πρωτοπαλίκαρό του, Πλαπούτα. Η δίκη ξεκίνησε στις 3 Απριλίου 1834, αφού βρέθηκαν οι απαιτούμενοι ψευδομάρτυρες. Ο Άγγλος εισαγγελέας Μέισον, ο οποίος προηγουμένως είχε αγωνιστεί να σώσει τον δολοφόνο του Καποδίστρια, Γ. Μαυρομιχάλη, δήλωσε απερίφραστα ότι θεωρούσε τους κατηγορουμένους ενόχους και απαίτησε τον θάνατό τους. Η διαδικασία απέδειξε το ψεύδος των κατηγοριών. Ίσως η μοναδική αλήθεια που ακούστηκε ήταν η δήλωση του Κ.: «Εγώ κρατώ στο σολδάτο 49 χρόνους και πολεμώ για την πατρίδα». Ο πρόεδρος του δικαστηρίου Α. Πολυζωίδης και ο δικαστής Γ. Τερτσέτης αρνήθηκαν να υπακούσουν στις εντολές του Άγγλου εισαγγελέα και δεν υπέγραψαν την απόφαση (26 Μαΐου 1834), η οποία ανέφερε ότι «ο Δ. Πλαπούτας και ο Θ. Κ. καταδικάζονται εις θάνατον ως ένοχοι εσχάτης προδοσίας» και όριζε ότι «η παρούσα απόφασις θέλει εκτελεσθεί εις την εκτός του φρουρίου Ναυπλίου πλατείαν». Η λαϊκή αγανάκτηση κορυφώθηκε και ξέσπασαν εξεγέρσεις· η Αντιβασιλεία υπαναχώρησε και η ποινή δεν εκτελέστηκε. Ο Κ., όπως και ο Πλαπούτας, παρέμειναν στη φυλακή μέχρι την άφιξη του Όθωνα, ο οποίος του απένειμε τιμές και αξιώματα. Το 1834 ο Γέρος του Μοριά εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου έζησε έως το τέλος της ζωής του. Την τελευταία αυτή περίοδο ασχολήθηκε με την υπαγόρευση των Απομνημονευμάτων του στον Τερτσέτη, τα οποία πλέον αποτελούν θεμελιώδες ανάγνωσμα για την κατανόηση του ιστορικού πλαισίου του Αγώνα. «Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης συναθροίζει εις την Λέρνην τους νικητάς του Δράμαλη», έργο του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ· κανένας ήρωας του 1821 δεν έχει εμπνεύσει τόσο τη λαϊκή φαντασία όσο ο Γέρος του Μοριά. Το άγαλμα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, στην Αθήνα.